Cấp cứu mất dòng máu lưu thông sau đặt stent mạch vành

Đặt stent nhằm mục đích khơi thông dòng chảy đang bị tắc nghẽn song một số ít trường hợp sẽ xảy ra hiện tượng không thể tái thông trở lại sau can thiệp. Nếu không xử trí kịp thời, thiếu máu cơ tim kéo dài đe dọa tính mạng.

BS.CKI Nguyễn Đức Hưng, Phó khoa Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội cho biết, nong và đặt stent mạch vành là kỹ thuật can thiệp mạch vành qua da, giúp mở rộng lòng động mạch vành do mảng xơ vữa gây hẹp tắc, tái tưới máu hiệu quả nhằm cải thiện tình trạng thiếu máu cơ tim, điều trị các bệnh mạch vành cũng như xử trí trường hợp nhồi máu cơ tim cấp.

Phương pháp này cho tỷ lệ thành công cao, tỷ lệ mất dòng sau can thiệp chưa tới 1% nhưng đây là biến cố rất nặng đe dọa tính mạng hoặc để lại hậu quả suy tim dai dẳng cho người bệnh.

Ông Chiến (61 tuổi, Hà Nội) cấp cứu tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh trong tình trạng đau ngực dữ dội. Tại khoa cấp cứu, người bệnh đột ngột diễn tiến xấu đi rất nhanh, mất ý thức, môi tím tái, ngưng tim. Bác sĩ lập tức cấp cứu ngừng tuần hoàn và cấy máy tạo nhịp tạm thời vào tĩnh mạch đùi phải.

Bác sĩ Hưng cho biết hình ảnh chụp mạch vành cho thấy tắc cụt đoạn 2 mạch vành phải, mạch máu nuôi tim tắc hoàn toàn dẫn đến hội chứng mạch vành cấp, nhồi máu cơ tim có đoạn ST chênh lên trên điện tâm đồ. Tình huống này buộc phải can thiệp tái thông khẩn cấp vì vị trí tổn thương hẹp ảnh hưởng tới huyết động của nhịp và khả năng co bóp của cơ tim.

Tuy nhiên sau khi đã đặt 1 stent mạch vành, đoạn tắc vẫn không có dòng chảy nuôi máu cơ tim, từ chuyên ngành là dòng chảy chậm do nhiều nguyên nhân, người bệnh tiếp tục được cấp cứu ngừng tuần hoàn và chuẩn bị kỹ thuật bơm máu tự thân nội động mạch vành.

Theo bác sĩ Hưng, thiếu máu cơ tim là nguyên nhân chính gây nên hiện tượng mất dòng chảy. Khi cơ tim thiếu máu từ 30 phút trở lên sẽ xuất hiện một loạt các rối loạn như xuất huyết trong cơ, chuyển hóa thiếu Oxy khiến các tế bào sản xuất ra chất gây co thắt mạch, tế bào bắt đầu sưng phù đè ép mạch máu và các tế bào lành.

Ngoài ra, các vấn đề bệnh lý khác như trường hợp hội chứng mạch vành cấp của bệnh nhân Chiến, khi đi dụng cụ dây dẫn đi qua có thể làm các cục máu đông hoặc mảng xơ vữa nhỏ di chuyển ra phía ngoài gây tắc mạch tận.

Một trường hợp khác là chị Khanh (40 tuổi, Hải Phòng) đến khám tại khoa Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh trong tình trạng đau ngực nhẹ. Người bệnh có bệnh nền tiểu đường 10 năm nay, cao huyết áp và tiền sử gia đình có bố từng bị hẹp mạch vành. Hình ảnh chụp mạch vành cho thấy hẹp khít nặng 95% mạch vành phải, tổn thương lan tỏa, dòng chảy chậm.

Chị Khanh được chỉ định đặt stent mạch vành, tuy nhiên sau nong và đặt stent, biến cố bất ngờ xảy ra khi dòng chảy ban đầu không được tái thông mà thậm chí mất dòng, tắc cụt, đồng nghĩa sau can thiệp không tốt hơn mà tình trạng còn xấu thêm.

Theo bác sĩ Hưng, trường hợp bệnh nhân Khanh có nguyên nhân mất dòng chảy chủ yếu do co thắt vi mạch. Khi đưa dụng cụ dây dẫn qua, mạch máu bị căng lên do dị vật, các lớp cơ ở thành mạch co thắt dẫn đến mất dòng.

Khi tình huống mất dòng xảy ra, nhịp tim của bệnh nhân Chiến và bệnh nhân Khanh đều bị chậm, tụt huyết áp, các thuốc giãn mạch không thể sử dụng được, vậy nên phương pháp tối ưu trong trường hợp này là bơm máu tự thân trực tiếp vào mạch vành.

Bác sĩ lấy máu từ động mạch đùi sau đó bơm vào lòng động mạch vành thông qua dụng cụ hút huyết khối. Mục tiêu nhằm đưa dòng máu giàu oxy tái tưới máu vùng cơ tim, khắc phục căn nguyên thiếu máu cơ tim ban đầu, từ đó giảm co thắt mạch, đồng thời dưới lực bơm tay của bác sĩ sẽ đẩy trôi các mảng xơ vữa và huyết khối ra xa, tái thông dòng chảy.

Nhờ phương pháp bơm máu tự thân nội động mạch vành, cơ tim dần phục hồi co bóp, huyết áp ổn định, không còn loạn nhịp, dòng chảy mạch vành được tái thông, người bệnh thoát cơn nguy cấp. Sau khoảng 2-3 ngày theo dõi, bệnh nhân phục hồi tốt và có thể xuất viện.

Là người sáng tạo, nghiên cứu và phát triển phương pháp bơm máu tự thân khắc phục tình huống mất dòng, bác sĩ Hưng cho biết, trước đây việc xử lý vấn đề chậm hay mất dòng chỉ có thể dùng các loại thuốc như Nitroglycerin, Adenosin, Nicardipin, Nicorandil, Adrenalin, tiêu sợi huyết… và không có dụng cụ cơ học nào.

Tuy nhiên các loại thuốc có các nhược điểm như không phải lúc nào cũng có sẵn, liều lượng thuốc cũng được giới hạn và trong một số trường hợp tụt huyết áp không phù hợp sử dụng các loại thuốc giãn mạch. Trong khi đó, máu tự thân được lấy từ chính cơ thể người bệnh nên luôn có sẵn và hoàn toàn tương thích, nguồn máu từ động mạch cung cấp thêm Oxy dồi dào, liều lượng không bị hạn định như thuốc.

Trung bình trong một phút bác sĩ bơm 60 ml máu vào mạch vành. Bơm liên tục 3-5 phút thì kiểm tra một lần xem có huyết khối trong lòng mạch máu không, bơm đến khi khơi thông được dòng máu tắc nghẽn. Việc liên tục bơm máu cũng là giải pháp tối ưu đảm bảo huyết động của bệnh nhân, tránh biến chứng suy tạng trước khi thiết lập các đường vào để thực hiện ECMO – phương pháp sử dụng tim phổi nhân tạo ngoài cơ thể để tim được nghỉ ngơi chờ hồi phục.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2021, bệnh tim thiếu máu cục bộ (bệnh động mạch vành, nhồi máu cơ tim) là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới chiếm tới 13%.

Thống kê của Tổ chức Hiệp hội Tim mạch Mỹ (AHA) năm 2020 cho thấy khoảng 19,1 triệu ca tử vong do bệnh tim mạch trên thế giới, tỷ lệ tử vong khoảng 240/100.000 người. 244 triệu người mắc bệnh thiếu máu cơ tim, khoảng 3,5 triệu người chết vì đột quỵ do bệnh mạch vành.

Chỉ định đặt stent là cần thiết trong điều trị bệnh mạch vành. Bác sĩ Hưng nhận định hiện nay với lưu lượng lớn các ca can thiệp đặt stent tại Việt Nam, tỷ lệ rủi ro như vấn đề mất dòng là rất thấp đối với các trung tâm can thiệp mạch hiện đại có đội ngũ y bác sĩ trình độ chuyên môn cao, cùng sự hỗ trợ của máy móc công nghệ hiện đại. Trong trường hợp biến cố khó tránh, các phương pháp hiện đại như bơm máu tự thân sẽ giúp khắc phục nhanh chóng, đảm bảo an toàn và hiệu quả can thiệp tối ưu cho bệnh nhân.

*Tên bệnh nhân đã được thay đổi